Asturiera telematikoa

Azken urteotan asturiera edo bable hizkuntzak berreskurapenaren bidean urrats garrantzitsuak eman ditu Interneten. Egunkari digitalak, argitaletxeak, disketxeak, alderdi politikoak… Asturiasko berpizkunde kulturaleko mugimendua lehenago abiatu zen, 70eko urteetan, baina sarea dugu lan horren ispilu garrantzitsua eta horretan dabiltzanak hizkuntza komunitatearen garapenerako tresna moduan atarramendua ari zaizkio ateratzen Interneti.

Aragoierarekin batera, asturiera estatuko hizkuntzetan baztertuena dugu, ofizialtasunari dagokionez bederen. Jatorri erromanikoko hizkuntza hau Asturiasko berezko hizkuntza dugu, baina egun bertatik kanpo ere hitz egiten dute Leongo eta Zamorako eskualde batzuetan, baita Portugalen dagoen Miranda do Douro hiriaren inguruetan ere. Tokian tokiko aldaera horiek leones, astur-leones edo mirandes izenak hartzen ditu, baina hizkuntza aldetik, historikoki eta geografikoki elkarri lotuta dauden mintzairak izan dira beti. Euren jatorria, iberiar penintsulako hizkuntza gehienena bezala, latinaren ertaroko zatikatzean dago. Asturiar hizkuntza Asturiasko erresumaren sorkuntzari (718-910) lotuta garatu zen eta ondoren Asturias-Leongo edo Leongo erresuma izan zenari. Egungo hizkuntzaren hedapen geografiko zabala horren erakusgarria dugu.

Asturierazkotzat jotzen den lehendabiziko idatzia Fueru d’Avilés izenekoa dugu, XII. mendekoa. Hala ere, XIV. mendean Gaztelarekiko dependentziarekin batera hasi zen hizkuntza atzera egiten eta lehenengo eragina agiri ofizialak gaztelaniaz idaztea izan zen. XVII. mendean asturierazko testu literario batzuk agertzen hasi ziren eta XVIII-XIX mendeetan hizkuntzaren aldeko intelektual eta idazleen mugimendu batzuk izan ziren. Hala ere, berreskurapenaren aldeko mugimendu garrantzitsua XX. mendeko 70eko hamarkadan abiatu zen, indar handiz, hizkuntzak diktaduraren garaian izan zuen atzerakada nabarmena ikusita galbidean ziholala argi eta garbi ikusi baitzuten orduko ikasle eta idazle batzuek.

Egun egoera bestelakoa da, azken 30 urte hauetan eginiko lanari esker. Guretzat nahiko ezezaguna bada ere, badago asturierazko unibertso txiki bat, sarean bere isla duena. Biztanlegoa eta hizkun kopurua kontutan hartuta, asturierazko sorkuntza garrantzitsua da komunikazioa, literatura eta musika arloetan. Paperezko egunerokorik ez dago asturieraz, baina Les Noticies astekariak 7.500 ale banatzen ditu astero. Hizkuntza komunitateak beste erreferentzia garrantzitsu bat du Radio Sele irratiaren bitartez. Asturieraz lurralde osoarentzat emititzen duen irrati bakarra izan arren arazoak izaten ari da Radio Sele, PSOEk zuzentzen duen Asturiasko gobernuak emititzeko lizentzia komertziala ukatu baitio berriki.

Baina Interneten asturierazko informazioak isla indartsua dute aspalditik. Euskaldunontzat eguneroko albistegi digital edo atari bat edukitzea amets ezinezkoa zirudien 1997an, baina ordurako asturies.com atariak asturierazko informazioak eta posta zerbitzua eskaintzen zuen, besteak beste. Urte hauetan asturierazko informazioan erreferentzia nagusia bilakatu da, baina berriki beste informaziogune bat agertu da sarean, asturnews.com, copyleft lizentziarekin gaurkotasun-albisteak eskaintzen dituena.

Musikari dagokionez, badira asturiera erabiltzen duten talde eta abeslari franko. Baten bat nabarmentzearren, folk musika egiten duen LLan de Cubel taldea aipatu behar dugu, world music eremuan nahiko ezagunak bilakatu baitira. Bestalde, kulturari eta gizarteari lotutako aldarrikapenez betetako rocka egiten duen Dixebra (dixebra.com) edo folka beste estilo batzuekin nahasten duen Skanda (skanda.as) aipa daitezke. Azken talde biak L’aguañaz disketxeak kaleratu ditu, Dixebrako abeslari Xune Elipek koordinatzen duena. Asturieraz kantatzen duten taldeak argitaratzeko xedez sortu zuten disketxea 1993an eta diskoak sarearen bidez ere saltzen dituzte egun. Les Noticies aldizkariari lotutako Ambitu argitaletxeak ere liburuak eta diskoak argitaratzen ditu eta lesnoticies.com webgunean eros daitezke asturierazko ekoizpen horiek.

Hizkuntzalaritza arloan ere aurrerapausu handiak eman ditu asturierak normalizaziorako bidean. Dagoeneko bere akademia du, Academia de la Llingua Asturiana izenekoa, idatzizko hizkuntzaren estandarizazio prozesuan lan handia egin duena. Lan horren erakusgarri, asturierazko hiztegia kaleratu zuen 2000. urtean, asturshop.com webgunean eros dezakeguna.

Hala ere, egungo aldarrikapen nagusia ofizialtasunarena da eta beronen inguruan egituratzen da, momentuz, hizkuntzaren aldeko mugimendu osoa. Asturiasko gobernuak berak 1991n agindutako inkesta baten arabera, asturiarren %36k bere lehenengo hizkuntzatzat du asturiera. Aitzitik, autonomia estatutuak hizkuntza bultzatu eta babestu behar dela dioen arren, ez dio ofizialtasuna aitortzen. Horregatik, 1984an eratutako Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana elkarteak ofizialtasunaren aldeko lana eramaten du gehienbat, baina asturieraren akademiak berak bere webgunean dioenez, frustrazioa da hizkuntzaren aldekoek instituzioetatik behin eta berriro jaso dutena. Maiatzaren 7an egin berri duten asturiar letren egunaren kariaz argitaratutako agirian. “Zapuztutako esperantzen 30 urte” igaro direla zioten. Hala ere, Zapaterok iragarritako estatutuen eraldaketak ofizialtasuna ekarriko duen itxaropena daukate batzuek, euren ustez aukera ona izan daitekeelako.

Bistan denez, asturierazko webgune interesgarri franko dago sarean, baina hizkuntza horretan dauden gehienak ikusteko hobe dugu Ulos bilatzailearen asturierazko atala aukeratzea edo dmoz.org-en barruan dagoen Bable atalean bilatzea.

LABURRAK

Blog berriak gurean
Blog, weblog edo bitakora berriak agertzen ari dira azken aldi honetan, joera hau gurean azkenik indarra hartzen doan seinale. Berriki Luis Fernandez kazetari eta internautak bere bitakora pertsonala sortu du, Ingelesen hilerria, era guztietako kontuak agertuz eta hainbat azpibitakora sortu ditu, Zope kudeaketa sistemaren ahalmen handia frogatuz. Gainera, euskarazkoaz gain, ingelesezko eta gaztelaniazko bitakorak ere sortu ditu, bakoitzak bere testu originalak dituena. Telezaborra izeneko bitakora, bestalde, azken aldian agertu direnetan bitxiena da. Euskara hutsezkoa da eta telebistako programazioa du hizpide, egilea izengabea da baina bertan iritzi interesgarriak eta testu mamitsuak ageri dira. Telebistaz gain, egileak zabor-kulturatzat jotzen duenaren inguruko edozein gai jorratzen du azterketa kritiko eta batzuetan ironikoak plazaratzen dituen bitakora horrek.

Bertoko beste bitakorak
Hala ere, hemengo jendeak eginak izanagatik, blog berri gehienak erdarazkoak dira edo erdara nagusi da bertan. Esaterako, David Fortea internautak sortu duen bitakora pertsonal txukunak bere sorkuntza eta iritzi artikuluak jasotzen ditu Diez Palabras goiburupean. Horrek bezala, berriki Googlek erositako eta indarberritutako Blogger zerbitzua erabiltzen du Gaur Egun weblog kolektiboak. Xabier Pagolak sortua da eta bere idatziez gain, beste hiru lagunenak jasotzen ditu. Gaurkotasuneko politika kontuak aztertu eta iritziak ematen dituzte bertan. Erral bitakora xakezale elebidun batek egina da eta, tarteka, euskarazko testuak ageri dira.